ESF-project Warme Scholen: "Leidinggevenden moeten volop achter de verandering staan, anders kan het niet slagen."

Op 24 januari vierden we de ‘Internationale Dag van het Onderwijs’. Een ideaal moment om ons onderwijssysteem niet enkel in de kijker te zetten, maar ook even tegen het licht te houden. Dat laatste neemt het ESF-project Warme Scholen ter harte. Vorige week sprak leerkracht Kate over de impact van een warme school op leerlingen. Vandaag vertelt opleidingsverantwoordelijke Ann over de uitdagingen van het verandertraject.

Heel wat projecten bij ESF Vlaanderen draaien rond verandering en transformatie. Verandering van omgeving of bedrijfscultuur, veranderingen in arbeidsorganisatie of werkprocessen… De huidige manier van werken in vraag durven stellen en veranderen is noodzakelijk om vooruit te kunnen gaan. Daarom stuurt ESF sterk aan op innoveren en experimenteren. Durven buiten de lijntjes te kleuren en bestaande systemen aanpassen of zelfs doorbreken, is onontbeerlijk als je als organisatie vooruitgang wilt blijven boeken.

Die overtuiging resoneert in het ESF-project ‘Warme Scholen’ (klik hier voor meer info). Om een klassieke schoolomgeving om te bouwen tot een plek waar een Warme School kan gedijen, zijn heel wat veranderingen nodig. Leerkrachten geven er op een totaal andere manier les; ze werken in teams voor een leergemeenschap van leerlingen, over de grenzen van leerjaren en vakken heen. Gepersonaliseerde leertrajecten zijn daarbij geen uitzondering. Dit alles houdt in dat leerkrachten in een Warme School andere inzichten, competenties en attitudes nodig hebben. Daarom pleit het Warme Scholen-netwerk ervoor om de klassieke lerarenopleidingen onder de loep te nemen. En dat brengt best wat uitdagingen met zich mee.

Ann Deburchgrave, opleidingsverantwoordelijke van de educatieve bachelor kleuteronderwijs aan de hogeschool UCLL (campus Diepenbeek) kan daarover meespreken. In 2016 besloot ze het klassieke onderwijssysteem te veranderen naar een leeromgeving waar zelfstandigheid, verantwoordelijkheid, vrijheid en energie de bovenhand hebben. Ann vertelt over de uitdagingen en inzichten die het verandertraject met zich meebrachten.

Hoe is dit transformatieverhaal voor u van start gegaan?
Ann: Voor 2016 werkten we op onze campus volgens een meer klassieke benadering, met een curriculum op basis van vakken en leerjaren. Dat hebben we in 2016 omgegooid naar een systeem van geïntegreerd en vakoverschrijdend werken, met klasgroepen opgebouwd rond studenten uit verschillende opleidingsfasen.

Wat houdt dat in?
Ann: We hebben momenteel vier klasgroepen van telkens 70 studenten uit de eerste, tweede en derde opleidingsfase samen. Zij worden begeleid door een kernteam van drie tot vier docenten. Dat kernteam werkt samen en draagt de verantwoordelijkheid voor de begeleiding. Zij blijven ook bij hun klasgroep, van instroom tot uitstroom. Enkel zo kunnen de docenten een echte relatie opbouwen met hun studenten. En da’s belangrijk, want zonder relaties, geen prestaties.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5596","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"395","width":"480"}}]]   [[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5597","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"339","width":"480"}}]]

(© UCLL)

Wat was de drijfveer van de verandering?
Ann: Er waren veel redenen, maar flow en het ‘practice what you preach’-idee waren de voornaamste. Ik merkte – en dat werd beaamd door docenten – dat de energie wat weg was. Docenten gaven jarenlang hetzelfde vak met dezelfde cursus en misten daardoor uitdaging en energie. Dat laatste werd ook door de studenten zo ervaren. De nood drong zich op om opnieuw te ‘leren van binnenuit’, vanuit nieuwsgierigheid en verwondering, met inzet van kernkwaliteiten. Daarnaast vonden we ook dat we een voorbeeldrol hadden als lerarenopleiding. Als we pleiten voor een andere manier van werken in het kleuteronderwijs, dan moeten we daar zelf ook model voor staan.

Hoe ervaarden de docenten de veranderingen?
Ann: Een deel van hen vond het fantastisch en wil niet meer terug naar het oude systeem. Die docenten hebben intussen ervaren hoeveel energie het geeft om op de nieuwe manier te werken. Een ander deel heeft stevige weerstand geboden. Dat had vaak te maken met angst voor het onbekende en onzekerheid om niet over de nodige competenties te beschikken.

Hoe hebben jullie die weerstand proberen op te vangen?
Ann: Als eerste stap in 2016 heb ik een proeftuin opgericht, waarin ik samen met een ‘coalition of the willing’ aan de slag ben gegaan. Drie collega’s en 50 geïnteresseerde studenten stapten in dit nieuwe systeem. Twee jaar later volgde nog een groepje collega’s, en daarna heb ik het initiatief genomen om deze werkwijze uit te breiden naar de volledige opleiding.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5598","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"350","width":"480"}}]]   [[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5599","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"351","width":"480"}}]]

(© UCLL)
  
Het is dus een gradueel proces geweest, met een klein groepje en uitbreidingen door de tijd heen?
Ann: Absoluut. Soms hoor ik over de oprichting van een volledig nieuwe school volgens de Warme School-principes en dat lijkt me echt een luxe. Ik ging met dit project aan de slag in een bestaande opleiding met een bestaand team, met de helft van de docenten die er niet achter stonden. Dat is echt heel zwaar geweest. Het heeft voor veel stress gezorgd bij mezelf en de pioniersdocenten. We hoorden voortdurend en van alle kanten kritiek, onder meer dat we niet konden bewijzen dat het nieuwe systeem zou werken. Bewijzen voor de werking van het klassieke systeem werden echter nooit gevraagd.

Hebt u intussen meer zicht op de resultaten?
Ann: We hebben heel wat bevragingen gedaan bij onze studenten. Daaruit blijkt duidelijk een groter welbevinden en een hogere betrokkenheid. Studenten geven aan dat ze gemotiveerder zijn en meer energie hebben. Dat kan wel tellen, als je weet dat dit factoren zijn die ook leiden tot betere leerprestaties. We zien ook dat de doorstroom beter is: studenten haken minder af.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5600","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"399","width":"480"}}]]

(© UCLL)

U sprak eerder over vakoverschrijdend werken. Hoe gaat dat concreet in zijn werk?
Ann: In de opleiding werken we nu geïntegreerd, zoals ook in de kleuterklas wordt gedaan. Op basis van kerntaken van het kleuteronderwijs hebben we zes grote opleidingsonderdelen gedefinieerd, waarbinnen kennis en competenties uit verschillende vakken worden gecombineerd. Een voorbeeld is het opleidingsonderdeel ‘Samen kinderen zien’: leren kijken naar het welbevinden, de betrokkenheid, de taal- en wiskundeontwikkeling… van kleuters. De verschillende vakken komen daarin terug, maar onder een geïntegreerde koepel. In elk opleidingsonderdeel werken studenten aan opdrachten, individueel en in groep.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5601","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"320","width":"480"}}]]

(© UCLL)

Dat vraagt waarschijnlijk best veel van de lectoren zelf?
Ann: Klopt, en da’s ook de keerzijde van de medaille. Ik zou de transformatie meteen opnieuw doorvoeren, ondanks alle weerstand, maar ik blijf het moeilijk vinden dat de werkdruk zo hoog ligt. Op deze manier lesgeven vraagt ontzettend veel van docenten. Ze ontwerpen met hun kernteam continu een leeromgeving en kijken voortdurend naar de opleidingsdoelen en naar wat studenten op elk moment nodig hebben. Het vereiste competentieniveau van docenten is veel hoger dan wanneer je enkel een vak geeft.

Docenten geven wel aan dat ze er ook veel voor terug krijgen. Autonomie, verbondenheid met studenten en de collega’s, uitgedaagd worden in hun competenties… Dat is het voor velen wel waard.

Welke tip zou u geven aan scholen die nadenken over zo’n verandering?
Ann: Het is ontzettend belangrijk dat de leidinggevenden ten volle achter de verandering staan. Zij moeten doordrongen zijn van de visie en als het ware kunnen dromen van de school die ze willen, anders kan het niet slagen. En gemotiveerde docenten zijn onontbeerlijk om de verandering vervolgens verder uit te dragen.

Ontdek meer over UCLL BaKO campus Diepenbeek via hun Instagrampagina of de website.
Meer inf over Warme Scholen via https://www.warmescholen.net/inspiratie