ESF-project Warme Scholen: "Zet de schooldeuren open en trek de wereld naar binnen!"

Gepost op 16/02/2022

Op 24 januari vierden we de ‘Internationale Dag van het Onderwijs’. Een ideaal moment om ons onderwijssysteem niet enkel in de kijker te zetten, maar ook even tegen het licht te houden. Dat laatste neemt het ESF-project Warme Scholen ter harte. Vier weken lang spraken we met verschillende mensen over hun ervaring met dit bijzondere project. Vandaag sluiten we dit verhaal af met de toekomstvisie van onderwijstoplui Yves Demaertelaere en Koen Pelleriaux.

De afgelopen vier weken dook ESF Vlaanderen in de inspirerende wereld van de Warme Scholen. Verschillende mensen vertelden in deze reeks over hun ervaring met dit bijzondere ESF-project:

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5646","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"395","width":"480"}}]]  [[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5647","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"360","width":"480"}}]]

(© UCLL) (© Het Spoor)

Als sluitstuk brengt ESF Vlaanderen de ruimere visie van twee topmannen uit het Vlaamse onderwijs: Yves Demaertelaere (bestuurder Broeders van Liefde) en Koen Pelleriaux (afgevaardigd bestuurder Go!-onderwijs). Zij schetsen een beeld van de maatschappelijke context waarin het Warme Scholen-verhaal is ingebed, de rol van bestuurders en de toekomstperspectieven voor het onderwijssysteem. Het welzijnsdenken dat in Warme Scholen een centrale rol krijgt, loopt als een rode draad door hun visie heen.

"Als de maatschappij evolueert, evolueren wij mee."

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5657","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"320","width":"480"}}]]

(Koen Pelleriaux)

Koen Pelleriaux: “In onderwijs is er al lange tijd een soort tweespalt. Enerzijds is er de overtuiging dat onderwijs gericht moet zijn op kennis. Als jongeren positieve leerervaringen hebben, zal hun welbevinden automatisch toenemen. Anderzijds zijn er mensen die geloven dat er een soort basiswelbevinden moet zijn voor jongeren tot leren kunnen komen. Warme Scholen en het GO!-onderwijs bouwen verder op die tweede opvatting.

Die vraag naar meer aandacht voor welzijn in het onderwijs is gegroeid vanuit de samenleving. Maatschappelijke instellingen zoals het Vlaams Instituut Gezond Leven (VIGES), Sensoa en VAB hebben geholpen om dat bewustzijn aan te wakkeren. Zonder hun expertise en begeleiding zouden we geen fundamentele verandering kunnen teweegbrengen op vlak van leerlingenwelzijn. Scholen staan niet op zichzelf, maar zijn ingebed in netwerken.

De welzijnsfocus zit al langer in het GO!-onderwijs vervat. We stimuleren aandacht voor het welbevinden van onze leerlingen in alle scholen via de Poolstervisie. In de praktijk vertaalt zich dat op verschillende manieren, zoals de CLB-chat, een aangepaste directeursopleiding en samenwerkingsakkoorden met maatschappelijke organisaties.

Ik geloof dat het meer dan ooit de taak van scholen is om te werken aan welzijn, om kinderen en jongeren tot leren te brengen. De samenleving is veranderd en de omgeving waarin kinderen en jongeren opgroeien ook. Scholen nemen meer dan vroeger een stukje een opvoedkundige rol op. Dan kan je niet anders dan dat welzijn mee integreren. Als de maatschappij evolueert, evolueren wij mee.”

"Van rendement naar rendemens, daar gaat het om."

Yves Demaertelaere is als bestuurder verantwoordelijk voor het pedagogische, infrastructurele en financiële beleid van de scholengroep Broeders van Liefde. Daarnaast is hij ook een van de grootste supporters van het Warme Scholen-project. Yves vertelt over het ontstaan van ‘slim organiseren’ als basisbeginsel voor Warme Scholen, de rol van bestuurders om het project te verduurzamen en zijn visie op het huidige én toekomstige onderwijslandschap.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5645","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"320","width":"480"}}]]

(© Yves Demaertelaere)

Yves Demaertelaere: Het Warme Scholen-concept is gegroeid vanuit het ‘Slim organiseren’-principe. Het fundament van slim organiseren is het besef dat gedrag wordt gecreëerd door structuur. Er komen ontzettend veel uitdagingen af op het onderwijs in Vlaanderen, maar zelden tot nooit wordt de structuur gebruikt om verandering te initiëren. Het gevolg is dat veranderprocessen de buitenkant van de schil raken, maar niet tot de kern doordringen en dus amper impact hebben op de werkvloer. En dat terwijl de maatschappij niet stilstaat en onderwijsuitdagingen als superdiversiteit en het lerarentekort steeds dringender worden.

Op welke manier kunnen Warme Scholen een antwoord bieden op deze uitdagingen in het onderwijs?
Yves Demaertelaere: Warme Scholen zijn daar een antwoord op. Ze hoeven daarvoor niet te wachten op een andere regelgeving. Binnen de bestaande contouren is al heel wat mogelijk.

Het Warme Scholen-project biedt een integrale benadering om de school heruit te vinden. Het is een kader met spelregels en bouwblokken, die naargelang de specifieke schoolcontext meer of minder kunnen worden ingezet om maatschappelijke meerwaarde te (blijven) genereren. Vandaag staan leerkrachten alleen voor complexe klasgroepen. In Warme Scholen bouwen we aan teams van leerkrachten die verantwoordelijk zijn voor een leergroep, over de grenzen van leerjaren en vakken heen. Dat creëert ruimte voor gepersonaliseerde leertrajecten, zodat maatwerk mogelijk wordt.

Onderwijs gaat eigenlijk over het organiseren van relaties. Als je als leerkracht geen relatie hebt met je leerlingen, dan haal je geen resultaten. Ook de relaties met ouders zijn belangrijk. Nu zien leerkrachten de ouders een keer per jaar op een oudercontact, of via nota’s in de agenda. Dat kan niet werken. We moeten evolueren van een systeem van rendement naar rendemens, daar gaat het om.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5648","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"423","width":"480"}}]]
(© De Tandem)

Hoe kan je als bestuurder de principes van Warme Scholen verduurzamen?
Yves Demaertelaere: Dat kan in eerste instantie door de visie van Warme Scholen te bewaken en uit te dragen naar onze scholen toe. Zelf zullen we scholen nooit opleggen om in te stappen in het Warme Scholen-project – zo’n top-down benadering zou niet werken -, maar we kunnen hen wel inspireren. Schoolbesturen hebben dus een belangrijke opdracht om de transitie in het onderwijs te begeleiden en visionair buiten de klassieke lijntjes te kleuren. Daarvoor zijn de professionalisering van de schoolbesturen en de versterking van het leiderschap noodzakelijk.

Vragen Warme Scholen dan een ander soort leiderschap?
Yves Demaertelaere: Warme Scholen zetten in op gedeeld leiderschap en herschikken de bevoegdheden. Zo vormen onze scholen Broeders van Liefde in een regio ‘een scholencluster’ waarbij de directies als directieteam verantwoordelijk zijn voor het onderwijs van 0 tot 18 jaar. Ze werken op grote schaal samen om kleinschaligheid rond de leerlingen te organiseren. Klein zijn in iets groots.

Daarnaast is het zaak om bevoegdheden die nu in handen van scholen en directies zijn, te delegeren naar de leerkrachtenteams in de leergemeenschappen. Zij moeten de ruimte en het vertrouwen krijgen om autonoom aan de slag te gaan met hun leerlingengroepen. Werken met 'goesting' betekent dat ze het werk zelf mogen regelen. Het schoolbestuur bewaakt de kwaliteit, monitort de vooruitgang, zet aan tot reflecteren en houdt de afgesproken kaders in het oog.

Op welke manier kan je de leerkrachten hiervoor warm maken?
Yves Demaertelaere: Als schoolbestuur moeten we sterker inzetten op de professionalisering van onze leerkrachten. Multidisciplinair samenwerken in team maakt niet alleen dat je verantwoordelijk bent voor een gezamenlijk resultaat, maar ook dat je van elkaar leert. Niet elke leerkracht moet alles kunnen; het team als geheel is samen competent om die complexe opdracht te vervullen. Elkeen vervult meerdere rollen waardoor leerkrachten ook andere taken kunnen opnemen die aansluiten bij hun talenten.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5651","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"399","width":"480"}}]]

(© UCLL; bacheloropleiding kleuteronderwijs)

Heeft een schoolbestuur dan voldoende mogelijkheden om een modern HR-beleid te voeren?
Yves Demaertelaere:  Vandaag besteden we aandacht aan het rekruteren en selecteren van leerkrachten en directies. Het arbeidsmarkttekort in acht genomen is dat geen eenvoudige opdracht. Daarom hebben we beslist werk te maken van meer leiderschapsontwikkeling binnen onze organisatie.

Als bestuurders op mesoniveau lobbyen we daarnaast voor het creëren van betere condities waarin Warme Scholen mogelijk worden. Schoolbesturen pleiten voor meer flexibiliteit, vrijheid en autonomie om leerkrachten beter te kunnen ondersteunen, waarderen, coachen en inzetten in de schoolorganisatie.  Ook in de lerarenopleiding kan teamwerk en schoolorganisatie meer geaccentueerd worden.

Zijn de huidige schoolgebouwen voldoende aangepast om zo te werken?
Yves Demaertelaere: Er is een inhaalbeweging aan de gang voor scholenbouw met vernieuwende concepten. Maar scholen hoeven zeker niet te wachten op een nieuwbouw om te starten. Gooi de deuren open of breek een muur uit en je kan al helemaal anders werken. Ook de introductie van nieuwe technologie werkt ondersteunend en creëert een krachtige leeromgeving waarbij leerlingen de regie van het leerproces mee kunnen opnemen. Zet je deuren open en trek de wereld naar binnen.

Een Warme School bouwen blijkt in de praktijk niet zomaar vanzelf te gaan. Hoe staat u tegenover weerstand en bezwaren?
Yves Demaertelaere: Ik ben al blij dat er weerstand is, want dat betekent dat mensen erover nadenken en er betrokkenheid is. Mensen die weerstand voelen, zitten in een bepaald gedragspatroon dat door de cultuur is bepaald. Naar een Warme School evolueren, betekent de bekende structuur verlaten en een stukje veiligheid opgeven. Er moet eerst ruimte worden gecreëerd door bestaande routines in vraag te stellen en af te breken om iets nieuws te kunnen bouwen. Die fase van onzekerheid, proberen en bijsturen is een grote stap in het onbekende.

Daarnaast valt er ook een deel individuele autonomie weg, omdat je evolueert van een klassiek systeem waar je als enige verantwoordelijk bent voor een klasgroep naar een nieuw systeem met leerkrachtenteams. Je geeft die individuele autonomie een beetje op om de collectieve autonomie van het team te verstevigen.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5649","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"360","width":"480"}}]] 
(© Inge Ramboer; Zinsessie Warme Scholen)

Onbekend maakt onbemind, zeg maar?
Yves Demaertelaere: Ja. Leerkrachten moeten natuurlijk ook geïnspireerd raken. Door de toenemende werkdruk en emotionele belasting zijn leerkrachten hun werkgebied strikter beginnen afbakenen, om het hoofd boven water te houden. Zo zijn er eilandjes ontstaan rond vakken en vakgebieden. Scholen zijn gebouwd om vakken te organiseren, waar groepen leerlingen doorheen passeren.

In een Warme School draaien we dat om: het kernproces is rond leerlingen georganiseerd. We moeten leerlingen van punt a naar punt b brengen. Het werk daartussen wordt gebouwd rond teams die de kernopdracht kunnen realiseren. Ze hebben daartoe de nodige ruimte en het beslissingsvermogen. Binnen die teams werken verschillende experts samen: inhoudelijke experts, maar ook mensen met kennis van evaluatie, communicatie, dataverzameling en -interpretatie, technologische ondersteuning… Zodanig dat de teams competent zijn om de jongeren in de complexiteit van vandaag voor te bereiden op de toekomst van morgen.

Meer info over Warme Scholen via https://www.warmescholen.net/inspiratie